Charakterystyka kapitalizmu kognitywnego

Ostatnie dekady znacząco zmieniły kształt stosunków społecznych. Mieliśmy do czynienia z prawdziwą przemianą cywilizacyjną.

Związana ona była z przejściem od kapitalizmu przemysłowego do kapitalizmu informacyjnego, nazywanego także kognitywnym.

Ważnym okresem poprzedzającym nadejście ery kapitalizmu informacyjnego były lata 70, przebiegające pod znakiem powszechnej deregulacji i upłynnienia rynków finansowych.

Rewolucja technologiczna przyczyniła się do powstania technologii teleinformatycznych, będących ważnym elementem w procesie przejścia do sieciowej organizacji pracy.

Restrukturyzacja lat 80 doprowadziła do finalnego zerwania z industrializmem.

Przełożyło się na masową customizację i dominację projektowego systemu organizacji pracy.

Koncentracja i globalizacja kapitału przy użyciu zdecentralizowanej władzy sieci w dużej mierze odróżnia kapitalizm przemysłowy od kognitywnego.

W wyniku postępujących przemian gospodarka i kapitał podległy wirtualizacji i dematerializacji.

Kapitalizm przemysłowy a kapitalizm kognitywny

Oba wymienione typy gospodarki kapitalistycznej znacząco różnią się w reprezentowanych imperatywach.

Celem pierwszego z nich jest wzrost gospodarczy i maksymalizację produkcji.

Miejsce eksploatacji nadwyżki w kapitalizmie przemysłowym to miejsce pracy, najczęściej fabryka.

Także forma tworzenia wartości jest hegemoniczna, ustandaryzowana i ujednolicona.

Ważna była organizacja pracy polegająca na racjonalizacji pracy fabrycznej.

Robotników fabrycznych wykluczało się z oficjalnej komunikacji w przedsiębiorstwie, i nie mieli oni wpływu na procesy decyzyjne w firmie.

Powodowało to znaczne zablokowanie kreatywności pracowniczej, co na dłuższą metę było nieefektywne.

Badania pokazują, że duże znaczenie w wydajności pracy mają czynniki psychologiczne, w tym emocje i uczucia.

Charakterystyka kapitalizmu kognitywnego

Kapitalizm kognitywny zaś wyznaje nieco odmienne wartości.

Jego podstawowym celem jest akumulacja wiedzy, który dokonuje się poprzez przetwarzanie informacji.

Praca stała się w dużej mierze niematerialna – oparta na tworzeniu symboli i treści.

Główną infrastrukturą przepływów kapitałowych są sieci komunikacyjne.

Miejscem tworzenia wartości są twórcze akty komunikacji, nazywane nierzadko kooperacją międzymózgową.

Z tego względu dużą rolę w analizie tego kapitalizmu obok nauk ekonomicznych odgrywa psychologia społeczna i dziedziny pokrewne.

Zwracanie uwagi na kulturowy i społeczny wymiar uczuć przekłada się na to, że są one mobilizowane pod kątem ekonomicznej produktywności.

Logika kapitalizmu przekłada się na to, że retoryka zysku przeniesiona została na wszystkie dziedziny życia, utrudniając przejście od rejestru ekonomicznego do rejestru uczuciowego.

Kapitalizm kognitywny dzisiaj

Ideologia kapitalizmu kognitywnego dominuje całe nasze życie. Rola informacji jeszcze nigdy nie była tak znacząca.

Większość naszego życia opiera się na tworzeniu, przetwarzaniu i konsumpcji rozmaitych treści.

Dematerializacja pracy łączy się z ewolucją kultury. Gospodarkę zdominował sektor usług.

Przepływ informacji oczywiście nie uznaje granic narodowych, ma zasięg globalny.

Człowiek musi się przygotować na to, że w ciągu swojego życia wielokrotnie będzie musiał zmienić pracę.

Niestabilność zatrudnienia zmusza oczywiście do elastyczności zawodowej.

Możemy mówić o prawdziwej gospodarce zmienności, w której nie sposób przewidzieć najbliższych kilku lat, zwłaszcza na rynku pracy.

Ważni są pracownicy intelektualni (kognitariat), który oferuje swoje umysłowe zdolności.

Praca fizyczna odchodzi do lamusa, dziś ważna jest wiedza i kreatywność pozwalające na tworzenie innowacji.

Mamy do czynienia z dynamicznymi przemianami otaczającego nas świata.

Postępuje indywidualizacja społeczeństw, przejawiająca się zanikiem działań kolektywnych.

Segmenty życia społecznego stają się coraz bardziej zróżnicowane.

Procesy ekonomiczne stają się coraz bardziej nieprzewidywalne.

Utrudnia to określenie relacji między polityką i ekonomią – logika rynku zagraża demokracji.

Przyszłość…

Kapitalizm kognitywny stawia przed nowoczesnymi społeczeństwami wiele wyzwań.

Narzędzia komunikacyjne oferują dużo możliwości, ale też problematycznych kwestii.

Dużo mówi się o nieetycznym wykorzystywaniu danych przez wielkie korporacje.

Dane osobowe (Personal Data) są dziś najcenniejszym towarem, będącym oczywistą pożywką do wszelkich działań biznesowych.

Kapitalizm kognitywny jest pewną formą neoliberalizmu.

Funkcjonuje w społecznej świadomości jako naturalne urządzenie świata społecznego.

Narracja ta utrudnia wymyślenie sensownej alternatywy, która dałaby odpowiedź na powstające na gruncie nowoczesności problemy.

Właściwie zagospodarowany, kapitalizm kognitywny może być jednak cennym narzędziem służącym ludzkości i dobru wspólnemu.